De reeks “Minicursussen communicatie” ontstond tijdens de coronacrisis in de vruchtbare geest van mijn vriend Emmanuel Tourpe. Emmanuel is een bekende hoogleraar in communicatie en filosofie en tevens directeur programmering bij ARTE (vandaar de verwijzing naar deze zender in zijn tekst). Zijn minicursussen communicatie werden oorspronkelijk gepubliceerd op zijn Facebook-profiel, maar ze zijn het ruimschoots waard om met zoveel mogelijk mensen te worden gedeeld. Ik wil hem er graag voor bedanken om ze hier te mogen publiceren.
Na een eerste minicursus over de verschillende niveaus van communicatie (nr. 1), gevolgd door die over overtuigen zonder manipuleren (nr. 2) stellen we u vandaag zijn 3e opus voor.
Minicursus communicatie nr. 3: de injectiespuit en andere kikkerverhalen
Opvallend verhaal: de uitvinder van de “politieke communicatie” is eveneens de belangrijkste theoreticus van de “propaganda”. En dat zegt al veel… Zijn naam is Harold Lasswell (1902-1978).
Alle studenten communicatie zijn vertrouwd met de “5 w’s” van Lasswell, een manier waarop we een boodschap, dewelke dan ook, kunnen opsplitsen in 5 vragen: Wie zegt Wat tegen Wie via Welk medium met Welk effect? Het is een methode om na te gaan of er met alle elementen van een boodschap is rekening gehouden. Bijvoorbeeld, als ik een e-mail schrijf, moet ik er mee rekening houden dat dit medium geen emoties weergeeft. Het is een “koud” medium waarin een boodschap op meerdere manieren kan worden geïnterpreteerd omdat de lezer mijn gemoedstoestand niet kent.
Maar Lasswell is ook de grote denker inzake mentale manipulatie. Sommige van de grootste theorieën over massamanipulatie via media komen van hem. Hij beschouwde het effect ervan als een “injectiespuit”: een spuit die inhoud injecteert zonder dat ook maar iemand er zich van bewust is. Een andere populairdere versie is het bekende verhaal van levende kikkers die beetje bij beetje worden gekookt in water dat langzaam wordt opgewarmd.
De theorie van Lasswell houdt in dat boodschappen die via massacommunicatie worden overgebracht, geleidelijk aan in het bewustzijn van de mensen doordringen zonder dat deze dat ook maar realiseren. Een heel eenvoudig voorbeeld: de volledige verneveling van ons televisienieuws (behalve Arte dan! ?) door het coronavirus doet ons geleidelijk aan het besef verliezen van andere gebeurtenissen in de wereld, zoals die van de migranten in Griekenland, van slavenmarkten in Libië, eigenlijk zelfs gewoon van wat er allemaal in de andere landen gebeurt. Er is een onderliggende boodschap die geleidelijk aan in onze gedachten doorsijpelt.
Dit geldt voor een hele reeks elementen in onze gemeenschappelijke cultuur: zonder dat we het beseffen krijgt onze relatie tot geld, ethiek, werk en familie eigenlijk vorm door een heel kleine groep van journalisten uit Parijs of Brussel, die ons van hun visie op de wereld doordrenken.
Hopelijk biedt deze periode van opsluiting ons de gelegenheid om onze manier van denken te herzien en ons meer te informeren over de media: dat kan bijvoorbeeld door andere dan de gebruikelijke informatiebronnen te lezen of te bekijken (Arte, Courrier international, …). We moeten ervan afstappen om alleen maar op populaire nieuwszenders te vertrouwen. Het is mogelijk afstand te nemen en alles anders te gaan bekijken. En precies dat is ons wapen tegen de injectiespuit.
Posted in Diverse.
