Focusgroepen op afstand: verschillende methoden om te ontdekken

Onderzoekers bestuderen al jaren het gebruik van moderne communicatiemiddelen (chat, telefoon, videoconferentie, enz.) en de invloed ervan op kwalitatief onderzoek en focusgroepen. De covid-19 gezondheidscrisis zet ons ertoe aan onze werk- en onderzoeksmethoden te herbekijken. In dit artikel krijgt u een overzicht van de verschillende methoden om focusgroepen op afstand te organiseren.

Samenvatting

• Inleiding
• Een snelle heropfrissing van focusgroepen
• Synchrone focusgroepen op afstand
  • op tekst gebaseerd
  • audio
  • video
• Asynchrone focusgroepen op afstand
• Voor- en nadelen van de verschillende modellen
• Het kiezen van de juiste methode

Inleiding

Er bestaan verschillende methoden om een kwalitatief onderzoek uit te voeren. We verwijzen u naar ons artikel over de vergelijking tussen individuele interviews en focusgroepen. Zo kunt u de meest geschikte vorm kiezen voor de kwalitatieve fase van uw onderzoek.
Sinds de opkomst van de ICT werden er verschillende communicatiemethoden en -middelen door onderzoekers getest en geanalyseerd. Na analyse van de gepubliceerde literatuur over het onderwerp kunnen we verschillende soorten focusgroepen op afstand onderscheiden (synchroon en asynchroon).

De verschillende uitgevoerde en beschikbare testen in de literatuur maken het mogelijk om een overzicht te krijgen van deze praktijken, de voor- en nadelen ervan en ze te vergelijken met face-to-face focusgroepen. In het laatste deel van dit artikel zullen wij u adviseren over de methode die de voorkeur verdient, al naargelang uw project en hoever het al gevorderd is.

Een snelle heropfrissing van de focusgroepen

Focusgroepen zijn vooral nuttig bij het vergelijken van een analyse, een concept, een ontwerp, enz. met verschillende consumentenprofielen. Ze stellen uw gesprekspartners in staat om met elkaar in contact te komen en zo een diepgaandere discussie te voeren wanneer ze worden uitgedaagd door de ideeën en opmerkingen van anderen.
Dit type interview heeft vooral als doel de conclusies van uw eerste onderzoek en de door u ontwikkelde constructies te bevestigen of te weerleggen.

Focusgroepen zijn soms echter moeilijk uit te voeren en zijn vatbaar voor vooringenomenheid. Het organiseren met consumenten is vrij eenvoudig, wat niet het geval is als u professionals erbij wilt betrekken, gezien hun vaak zeer drukke agenda. Traditionele focusgroepen hebben ook een bepaalde kostprijs als gevolg van verplaatsingen van deelnemers en de te gebruiken technologieën om de juiste opname van de audio of zelfs video van de sessie te garanderen.

Voor elk type focusgroep is een neutrale en ervaren moderator een belangrijke troef om het goede verloop van de focusgroepen en de geldigheid van de resultaten te verzekeren. Wat het aantal deelnemers betreft, wordt een minimum van 3 tot 4 deelnemers en een maximum van 7 tot 8 deelnemers aanbevolen, zowel face-to-face als op afstand. Opgemerkt moet worden dat veel onderzoekers voor focusgroepen op afstand meer rekrutering aanbevelen dan nodig, omdat ze op het laatste moment veel annuleringen hebben meegemaakt. Velen geloven dat het feit dat de focusgroep online is, de betrokkenheid en bereidheid om een verbintenis na te komen vermindert, wat het hogere no-showpercentage zou verklaren.

Synchrone focusgroepen op afstand

Zoals de naam al suggereert, blijft dit formaat van de externe focusgroep synchroon en kan het vele vormen aannemen, afhankelijk van de gebruikte tools en methoden. Om te beginnen is het van essentieel belang erop te wijzen dat de onderzoekers het eens zijn over het belang dat aan de techniek moet worden gehecht. Hierbij wordt het communicatiekanaal gekozen dat het beste past bij de door u gekozen vorm van focusgroep en worden duidelijke instructies gegeven aan de deelnemers (Hinkes, 2020). Verschillende studies benadrukken het belang van het waarborgen van de veiligheid van de gegevens van de deelnemers. Dit is sinds de invoering van GDPR (AVG) nog belangrijker geworden.

Focusgroepen op basis van tekst

Dit formaat van focusgroepen op afstand is gebaseerd op het gebruik van schriftelijke communicatiemiddelen, voornamelijk online chats. Dit zorgt voor synchroniciteit tussen de interventies van de respondenten. Dit formaat wordt gewaardeerd vanwege de garantie van anonimiteit voor respondenten die een pseudoniem gebruiken en vermijdt vooroordelen of invloeden die verband houden met het lidmaatschap van een groep.
Zoals bij alle focusgroepen op afstand is de internetverbinding een cruciaal punt dat het soepele verloop van de sessie kan belemmeren. Daarbovenop komt de mogelijkheid voor deelnemers om een gesprek te volgen op een chat en te typen op hun toetsenbord (computer of telefoon), voor synchrone focusgroepen op basis van schriftelijke communicatie. Aangezien dit vermogen niet voor iedereen gelijk is, kan het hun deelname beïnvloeden (frequentie van de commentaren, kwaliteit van de deelname…).
Uit de verschillende geanalyseerde bronnen blijkt dat dit type focusgroep op afstand een positieve invloed heeft op de snelheid van de analyse: er is geen transcriptie nodig. Sommige opmerkingen worden echter gedefinieerd als moeilijk te analyseren omdat het niet altijd duidelijk is waar ze naar verwijzen (naar de reactie van een deelnemer? zo ja, welke? direct naar de vraag?).

Over het algemeen blijkt uit de gepubliceerde studies dat de bereikte resultaten vrij gelijkaardig zijn tussen synchrone op tekst gebaseerde afstandsfocusgroepen en traditionele face-to-face focusgroepen. Verschillende studies wijzen er echter op dat deze methode minder woordelijke bijdragen biedt: de bijdragen van de deelnemers zijn systematisch korter via chats, in vergelijking met een face-to-face focusgroep. Ook moet worden opgemerkt dat de deelnemers de mogelijkheid hebben om bijvoorbeeld via online onderzoek invulling te geven aan hun antwoorden. De moderator heeft geen inzicht in de mate van betrokkenheid van de deelnemers.
Het gebrek aan non-verbale en paraverbale communicatie wordt meerdere malen als storend genoemd, zowel in het modereren van de focusgroep als in de analyse van de bijdragen. Inderdaad, intonaties, knikken, blikken, enz. maken deel uit van de analyse-elementen en stellen de moderator in staat om te weten wanneer hij bijvoorbeeld naar de volgende vraag kan overgaan.

Focusgroepen met gebruik van audio

Audio-gebaseerde focusgroepen op afstand kunnen twee vormen aannemen: per telefoon of via software zoals Skype, zonder dat de deelnemers hun camera’s activeren.
Deze vorm van focusgroepen op afstand ligt halverwege tussen synchrone focusgroepen via chat en die via videoconferencing. Zij zorgen immers voor anonimiteit en afwezigheid van vooringenomenheid met betrekking tot sociale binding.
Dit formaat van focusgroepen op afstand laat geen analyse of overweging toe van de non-verbale communicatie van de deelnemers (houding, gebaren, enz.), maar kan het onderwerp zijn van een analyse van de paraverbale communicatie (intonatie, ritme, enz.) die een essentieel punt van communicatie blijkt te zijn.
De mate van betrokkenheid van de deelnemers is ook hier een cruciaal punt, aangezien deze niet kan worden gedefinieerd of gemeten. In sommige gevallen had de moderator de mogelijkheid om in de loop van de sessie een bericht naar een bepaalde deelnemer te sturen dat, in het beschreven geval, nuttig bleek te zijn om de deelnemer zich te laten uitdrukken.
Audio-gebaseerde focusgroepen op afstand bieden niet het gemak van de transcriptie van de chats, maar maken het opnieuw mogelijk om de volledige anonimiteit van de deelnemers te verzekeren. Dit is een aanzienlijk voordeel bij het confronteren van meningen van zeer verschillende profielen die mogelijkerwijs te lijden zouden hebben gehad van vooringenomenheid als de sessie face-to-face was geweest.
Telefonische interviews en focusgroepen kunnen een alternatief zijn voor het bereiken van bevolkingsgroepen die zich minder comfortabel voelen bij het gebruik van ICT of er geen toegang toe hebben, zoals bijvoorbeeld ouderen.

Focusgroepen met gebruik van video

Focusgroepen op afstand via videoconferencing komen het dichtst in de buurt van traditionele face-to-face focusgroepen. De aanwezigheid van video maakt het mogelijk paraverbale maar ook niet-verbale elementen te analyseren en er mee rekening te houden (lichaamsbewegingen, hoofdbewegingen, gelaatsuitdrukkingen, enz.). Er moet echter worden opgemerkt dat een deel van de video onzichtbaar blijft voor de moderator.
De meeste softwareprogramma’s die dit soort interacties mogelijk maken, hebben een tool die zowel de audio als de video van de uitwisseling kan opnemen en deze gegevens ook kan analyseren. Anderzijds annuleert de aanwezigheid van de video de bovengenoemde voordelen met betrekking tot de anonimiteit van de deelnemers.

Asynchrone focusgroepen op afstand

Dit type focusgroep is ook gebaseerd op tekst gebaseerde communicatie, maar dan asynchroon. Dit vermindert de noodzaak voor de deelnemers om goed overweg te kunnen met hun toetsenbord (computer of telefoon), zonder de noodzaak om zich comfortabel te voelen met de gebruikte technologie uit het oog te verliezen.

Stewart et al. (2016) wijzen erop dat antwoorden vaak langer en uitgebreider zijn dan bij synchrone methoden, omdat de respondenten tijd hebben om te construeren en uit te werken wat ze willen zeggen. Er moet echter op gewezen dat het bij op tekst gebaseerde uitwisselingen soms ontbreekt aan informatie over de context en de gemoedstoestand van de deelnemers.

Deze indeling houdt in dat de discussie over een langere periode plaatsvindt vanwege de wachttijden tussen de verschillende interventies.

Avantages et inconvénients des différentes méthodes

Het kiezen van de juiste methode

Uiteraard zullen face-to-face focusgroepen de voorkeur krijgen voor groepen en profielen zonder internetverbinding. Öz (2016) zegt dat online focusgroepen minder gedetailleerde informatie geven over de meningen, gevoelens en opvattingen van de deelnemers in vergelijking met face-to-face focusgroepen. De studie bevestigt echter de vermindering van de sociale barrières door middel van focusgroepen op afstand.

Dus wanneer u geografisch verspreide bevolkingsgroepen wilt bereiken, mensen voor wie reizen moeilijk is of die moeilijk te bereiken zijn, maak dan gebruik van focusgroepen op afstand. Hierdoor kunt u ook de kosten van het onderzoek verlagen.
Focusgroepen op afstand via op tekst gebaseerde communicatie zorgen voor maximale anonimiteit en maken het mogelijk om zeer heterogene focusgroepen te creëren. Ze kunnen zeer interessant zijn om de confrontatie aan te gaan met de meningen van zeer verschillende profielen, maar ook voor discussies over gevoelige onderwerpen.

Stewart et. al (2016) analyseren ook een optie die we nog niet eerder hebben besproken: het gebruik van virtuele werelden als ondersteuning voor de focusgroep. Deze optie vereist echter kennis en gebruiksgemak van dit soort software, zodat het de studie niet negatief beïnvloedt (aandacht voor het gebruik van het platform in plaats van voor de discussie).

Het is belangrijk om op te merken dat focusgroepen op afstand het testen van producten bemoeilijken, omdat de respondenten de producten niet kunnen aanraken en bekijken. Het is echter mogelijk om bepaalde prikkels te gebruiken: video’s, presentaties, beelden, etc. om de deelnemers te helpen bepaalde punten of ontwerpelementen te visualiseren, bijvoorbeeld.

In het onderzoek van Matthews e.a. (2018) waren onderzoekers en deelnemers het erover eens dat persoonlijke betrokkenheid tijdens het gesprek sterker is dan online. Daarnaast werden interacties gedefinieerd als meer verrijkend via audio- en videomethodes dan via geschreven methodes.

De dominantie tijdens het gesprek door sommige deelnemers is een terugkerend punt dat moet worden aangepakt. Bij face-to-face focusgroepen spreken de deelnemers traditioneel om beurten. Verre focusgroepen maken dit proces echter ingewikkelder. Op tekst gebaseerde gesprekken kunnen worden gedomineerd door degenen die sneller typen of door de grotere stemmen voor audio- en videofocusgroepen.

Bronnen

• Fielding, N., Lee, R., & Blank, G. (2008). The SAGE Handbook of Online Research Methods, 
• Hinkes, C. (2020). Key aspects to consider when conducting synchronous text-based online focus groups – a research note. International Journal of Social Research Methodology, 1–7.n
• Matthews, K. L., Baird, M., & Duchesne, G. (2018). Using Online Meeting Software to Facilitate Geographically Dispersed Focus Groups for Health Workforce Research. Qualitative Health Research, 28(10), 1621–1628.
• Murray, P. J. (1997). Using Virtual Focus Groups in Qualitative Research. Qualitative Health Research, 7(4), 542–549.
• Öze, N. (2018). Current Debates in Public Relations & Communications Studies. IJOPEC Publication Limited, London, 34-46.
• Stewart, D. W., & Shamdasani, P. (2016). Online Focus Groups. Journal of Advertising, 46(1), 48–60.
• Woodyatt, C. R., Finneran, C. A., & Stephenson, R. (2016). In-Person Versus Online Focus Group Discussions. Qualitative Health Research, 26(6), 741–749.

Illustraties: Shutterstock

Door Pierre-Nicolas Schwab Pierre-Nicolas is de directeur van de marketing agentschap IntoTheMinds. Hij heeft speciaal interesse voor e-commerce, retail, HoReCa en supply-chain projecten. Hij is ook een onderzoeker aan de Vrije Universiteit Brussel en werkt ook als coach voor meerde publieke organisaties. Hij verwelkomt Linkedin uitnodigingen : gelieve gewoon een paar woorden toe te voegen en uit te leggen waarom U wilt connecteren.